WRACAJĄ FITOPLAZMY
- Odsłony: 2963
Źródło: Aktualności Rolnicze wydawane przez ŚODR Modliszewice
Ewa Żak
Wśród licznych znanych patogenów atakujących i uszkadzających rośliny są bakterie i grzyby oraz mniej rozpowszechnione wirusy. Jedną z najmniej poznanych, bo rzadziej występujących w sadownictwie grup chorób, są fitoplazmy wywoływane przez organizmy zaliczane dawniej do wirusopodobnych, obecnie zaś do świata bakterii.
Nowoczesne metody badawcze, przy użyciu specjalistycznej aparatury wykazały, że na przestrzeni ostatnich lat problem fitoplazm narasta.
Podczas pracy doradczej potwierdziłam istnienie proliferacji jabłoni oraz spłaszczenie konarów jabłoni.
Proliferacja jabłoni, ze względu na zasięg występowania (Europa, głównie Włochy, Południowo-Zachodnie Niemcy, Francja, Czechy, kraje bałkańskie, kraje byłego ZSRR) i szkodliwość uznana została za chorobę kwarantannową, czyli podlegającą obowiązkowi zwalczania. W Polsce można ją spotkać coraz częściej w szkółkach oraz starych, zaniedbanych sadach na południu kraju. Ludowa nazwa brzmi „piorunowy krzak” i pochodzi od charakterystycznych objawów występujących na jabłoniach, rzadziej gruszach i pigwie, a także na drzewach ozdobnych. U jabłoni obserwuje się miotlastość, czyli nadmierne wyrastanie pod kątem ostrym licznych, cienkich pędów z pąków śpiących, które przerwały stan spoczynku. Liście na pędach są jasne, chlorotyczne, ostro zakończone, małe, często z wydłużonymi przylistkami. Porażone kwiaty są zniekształcone, zanikające, często zieleniejące. Z pąków tych nie powstają owoce, a te, które się wykształcą są drobne, zdeformowane, spłaszczone i słabo wybarwione, przy małej zawartości cukrów i kwasów (są więc niesmaczne, bez wartości). Mają wydłużoną szypułkę oraz spłaszczone zagłębienia szypułkowe i kielichowe. Patogen powoduje zmiany w budowie anatomicznej korzeni, pędów i ogonków liściowych. Korzenie takich roślin są źle rozwinięte, pogrubiałe i skrócone. Największe zmiany obserwuje się w łyku, którego elementy ulegają hipertrofii, hiperplazji i nekrozie, natomiast naczynia i cewki włókniste w drewnie są krótsze, cieńsze i jest ich mniej.
Efektem wtórnym tych zmian jest ograniczone pobieranie i przewodzenie wody i składników pokarmowych, jak również asymilatów, skutkiem czego rośliny słabo lub wcale nie rosną, słabo owocują, przy czym plon jest bardzo złej jakości. Drzewa są bardziej podatne na mączniaka prawdziwego oraz łatwiej przemarzają. Patogen może występować również w formie latentnej, bezobjawowej, kiedy to dochodzi do pozornego wyzdrowienia roślin. Następuje to po 2, 3 latach po szoku chorobowym, ale drzewa są nadal źródłem patogenu.
Patogen przenosi się przez rozmnażanie, z podkładkami, zrazami i oczkami. Wektorami fitoplazm mogą być miodówki, skoczki i szpeciele.
Według naukowców, źródłem proliferacji, głównie u roślin ozdobnych, mogą być również mutacje pąkowe w merystemie wierzchołkowym, wywoływane przez różnego rodzaju promieniowanie, zanieczyszczenia środowiska, stosowanie środków ochrony roślin, czy wysokie temperatury.
Miotlasty wygląd roślin może być spowodowany również przez fitoplazmę krzaczastej karłowatości maliny. Patogen może występować na wielu gatunkach z rodzaju Rubus, jednak największe szkody wyrządza w uprawie maliny. Porażone krzewy rozwijają się później, liście są zdrobniałe, często zdeformowane, chlorotyczne. Chore maliny słabo kwitną, kwiaty ulegają zdeformowaniu i przybierają zieloną barwę, a ich pręciki i słupki przekształcają się w listki. Fitoplazma przenoszona jest z zainfekowanymi sadzonkami oraz przez skoczki. Chore rośliny giną po upływie kilku lat, bez pozornego zdrowienia roślin.
Spłaszczenie konarów jabłoni w Europie znane jest od ponad 60 lat, ale występuje również w krajach byłego ZSRR i południowej Afryki.
Na dwuletnich i trzyletnich pniach oraz gałęziach występują deformacje w formie płytkich, rynienkowatych zagłębień i spłaszczeń. W miarę wzrostu drzewa deformacje pogłębiają się, a pędy ulegają skręceniu. Występowanie tych objawów związane jest z zahamowaniem działalności miazgi, a potem również tkanki przewodzącej na pewnym odcinku pnia lub pędu. W miejscach zagłębień brakuje naczyń – elementów przewodzących drewna, zakłócone jest również różnicowanie się elementów łyka. Kora w tych miejscach jest cienka i często pęka, co zwiększa podatność roślin na dodatkowe infekcje chorobowe, typu rak kory oraz na uszkodzenia mrozowe. Na przekroju poprzecznym zniekształconych pędów widoczny jest jednostronny przerost drewna lub zamierające jego fragmenty.
Objawy chorobowe mogą występować na całym drzewie lub tylko na niektórych gałęziach lub starszych konarach, głównie od strony wschodniej. Zakażone rośliny mają wyraźnie zahamowany wzrost.
Patogen przenoszony jest podczas szczepienia i okulizacji. Objawy pokazują się najczęściej po roku lub 2 latach od infekcji, choć równie dobrze również po 8 miesiącach czy 15 latach.
Walka z chorobami typu fitoplazm jest trudna, głównie ze względu na zupełny brak środków ochrony do walki z nimi. Pozostaje więc profilaktyka, polegająca na rozmnażaniu roślin ze zdrowego materiału, zwalczaniu szkodników będących wektorami patogenu oraz usuwaniu i paleniu pojedynczych, porażonych drzew czy krzewów. Na szerszą skalę niezbędne są czynności związane z kwarantanną wewnętrzną i zewnętrzną.
Rośliny przeznaczone na eksport muszą być zaopatrzone w paszport wydany na podstawie kontroli zdrowotności roślin. Rośliny importowane spoza UE muszą posiadać fitosanitarny certyfikat.
