MIKROELEMENTY W NAWOŻENIU UPRAW SADOWNICZYCH
- Odsłony: 9760
• Anna Łukasiewicz
MIKROELEMENTY w nawożeniu upraw sadowniczych
Do prawidłowego wzrostu, rozwoju oraz dobrego plonowania roślin sadowniczych niezbędnych jest 12 składników mineralnych, 6 makroelementów – azot (N), fosfor (P), potas (K), magnez (Mg), wapń (Ca), siarka (S) oraz 6 mikroelementów – bor (B), cynk (Zn), mangan (Mn), żelazo (Fe), miedź (Cu) i molibden (Mo).
Podstawowym źródłem składników mineralnych jest gleba, a nawożenie powinno uzupełniać te składniki, które znajdują się w glebie w niedostatecznej ilości. Część składników dostarczonych z nawozami może ulec trwałemu związaniu w glebie, wymyciu, przemieszczeniu bądź ulotnieniu, dlatego określając dawki nawozów trzeba uwzględnić współczynnik ich wykorzystania. Należy także wziąć pod uwagę ocenę wizualną stanu odżywienia roślin makro- i mikroelementami, ponieważ chorobowe objawy niedoboru na liściach są charakterystyczne i występują na tyle wcześniej, że można na ich podstawie podjąć w porę skuteczną interwencję. W nawożeniu wszystkich gatunków roślin sadowniczych obowiązuje prawo minimum opracowane przez Justusa von Liebiga mówiące, że podstawowe parametry plonu, jego wielkość i jakość są uwarunkowane czynnikiem występującym w minimum. Jeśli więc obok wysokiej dostępności dla roślin w środowisku glebowym większości składników mineralnych jeden występuje w ilościach niedoborowych, to właśnie on będzie powodował niski ilościowo plon, bądź jego kiepską jakość.
Składniki mineralne wzajemnie na siebie oddziałują. Polega to na tym, że wysoki lub zbyt niski poziom jednego blokuje lub uniemożliwia pobranie drugiego składnika. Z dotychczas przeprowadzonych badań wiadomo o następujących oddziaływaniach (wysoki i niski poziom – ogranicza możliwość występowania i pobierania):
► wapnia – potasu, magnezu, boru, cynku, manganu i żelaza
► potasu – magnezu, boru, wapnia
► fosforu – potasu, cynku, miedzi, żelaza
► azotu – potasu, boru, miedzi
► miedzi – żelaza, manganu
► cynku – żelaza
► molibdenu – miedzi
► manganu – żelaza
Duży wpływ na występowanie i pobieranie składników mineralnych ma odczyn (pH) gleby. W warunkach niskiego pH najbardziej dostępne dla roślin są mikroelementy metaliczne, zwłaszcza żelazo i cynk, najsłabiej zaś makroelementy – wapń i potas. Na glebach alkalicznych (o pH powyżej 7,5) drzewa owocowe cierpią na chlorozę spowodowaną silnym ograniczeniem pobierania żelaza z gleby. Na glebach bardzo kwaśnych obserwujemy najczęściej zahamowanie wzrostu drzew, niewielkie przyrosty długopędów, redukcję wielkości blaszek liściowych, słabe wiązanie oraz niedorastanie owoców. Zmiany te spowodowane są przede wszystkim zahamowaniem wzrostu systemu korzeniowego, ograniczeniem pobierania wielu składników mineralnych, zwłaszcza fosforu, wapnia, magnezu, a także molibdenu, niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju drzew. Gleby kwaśne są ubogie w dostępny dla roślin bor, co w przypadku wielu roślin sadowniczych ma negatywny wpływ na tworzenie się zawiązków owocowych.
Mikroelementy
Cynk (Zn)
Cynk wpływa na wzrost i rozwój roślin sadowniczych, bierze udział w procesie syntezy chlorofilu i witamin: B, C, P oraz w przetwarzaniu kwasów organicznych. Pełni rolę biokatalizatora, pośrednio reguluje poziom auksyn, od których zależy wzrost wydłużeniowy międzywęźli, a także na syntezę białek. Uczestniczy w metabolizmie fosforu. Bardzo trudno przemieszcza się z liści starszych do młodszych. Dużo cynku zawierają pędy, mniejszą korzenie i liście.
Objawy niedoboru cynku to:
► drobnolistność lub rozetkowatość wierzchołków pędów wczesną wiosną
► liście drobne, wierzbowate, mocno wydłużone, zebrane w rozetki na pędach o bardzo krótkich międzywęźlach
► brzegi liści pofalowane, żółkną i zamierają
► mniejsza liczba pąków kwiatowych i słabsze owocowanie
► owoce małe, zdeformowane
► mniejsza odporność drzew na chłody i przymrozki
Charakterystyczne jest to, że chore drzewa spotyka się w skupiskach, co związane jest ze stanem podglebia lub chore są drzewa jednej odmiany. Czasem objawy występują tylko na jednym konarze, gdy wszystkie inne konary są zdrowe.
Objawy braku cynku występują w uprawach sadowniczych na glebach ciężkich, glebach piaszczystych, o małej zawartości próchnicy, a także na glebach przewapnowanych i nawożonych wysokimi dawkami nawozów fosforowych. Wystąpienie objawów niedoboru przyspiesza wysoka temperatura oraz susza występująca wiosną.
Nadmiar cynku – występuje rzadko. Objawia się zahamowaniem wzrostu pędów oraz zasychaniem wierzchołków.
Bor (B)
Zawartość ogółem tego pierwiastka w glebach Polski jest bardzo niska i waha się od 4 do 100 mg w 1 kg gleby. Około 90% gleb jest ubogich w ten pierwiastek. Gleby lekkie zawierają mniej boru ogólnego i przyswajalnego niż gleby cięższe. Wynika to z faktu, że z gleb lekkich składnik ten jest łatwo wymywany, gdyż jest słabo sorbowany przez glebę. Bor wpływa na zwiększenie plonu owoców oraz na polepszenie jego jakości. Jest to mikroelement, którego przyswajalność dla roślin warunkują następujące czynniki:
► odczyn gleby – bor jest lepiej pobierany na glebach lekko kwaśnych, a im wyższe pH, tym przyswajalność jest mniejsza
► zawartość materii organicznej (próchnicy) w glebie, która jest „bezpieczną” rezerwą boru w glebie
► wilgotność gleby – w miarę wzrostu uwilgotnienia gleby wzrasta jego przyswajalność, dlatego objawy niedoboru boru na roślinach obserwuje się najczęściej w latach o małych opadach atmosferycznych. Niedostatek tego składnika występuje najczęściej po dłuższym okresie suszy.
Objawy niedoboru boru występują najczęściej na glebach silnie zwapnowanych i glebach lekkich, piaszczystych. Potęgują je okresy suszy, a także okresy pogody zimnej i deszczowej.
Rośliny sadownicze potrzebują stałego dopływu boru przez cały okres wegetacji, ponieważ nie następuje jego przemieszczanie ze starszych, dolnych liści do młodych. Musi on być pobierany z gleby przez cały okres wegetacji, przede wszystkim dla tworzenia nowych organów. Bor jako niezbędny mikroelement powoduje:
► prawidłowy wzrost organów generatywnych (słupek, pylniki, pyłek) oraz najmłodszych części pędów i korzeni
► dodatni wpływ na kwitnienie, gospodarkę wodną i procesy oddychania oraz właściwy rozwój tkanek przewodzących (prawidłowa dystrybucja wapnia w roślinie)
► regulację przemiany węglowodanów w roślinach.
W uprawach sadowniczych bor wzmacnia pyłek, a jego dostateczna zawartość korzystnie wpływa na zapłodnienie. Bor zwiększa efektywność pobierania azotu, potasu, fosforu, magnezu i wapnia.
Objawy chorobowe występują czasem nie tylko na owocach, ale także na liściach drzew owocowych w postaci wydłużonych, o kształcie włóczni blaszek liściowych. Taka choroba może doprowadzić również do obumarcia drzewa.
Niedobór tego mikroskładnika u jabłoni powoduje słabe zawiązywanie owoców oraz ich deformację. Jabłka z małą zawartością boru są wrażliwe na pękanie i ordzawianie, szybciej dojrzewają na drzewie oraz źle się przechowują, nie są smaczne z powodu niskiego poziomu kwasów organicznych, cukrów oraz suchej masy. Niedobór boru w owocach powoduje też korkowacenie miąższu, zarówno pod skórką oraz głęboko wewnątrz miąższu. Przy dużym niedoborze, oprócz obniżenia plonowania i pogorszenia jakości owoców, obserwuje się zaburzenia w rozwoju części wegetatywnej drzew, liście wierzchołkowe są wydłużone, kruche i jasnozielone, wierzchołki pędów zasychają, a kora na pniach i konarach łuszczy się
i pęka (tzw. chropowatość kory). Objawy niedoboru boru u roślin sadowniczych to:
► zahamowanie wzrostu korzeni
► słabe zawiązywanie owoców
► zamieranie kwiatostanów (u gruszy)
► opadanie zawiązków
► deformacja owoców
► korkowacenie skórki owoców (jabłonie)
► pękanie owoców (jabłonie, śliwy, morele, brzoskwinie)
► brunatne wgłębione plamy na owocach (czereśnie, wiśnie, śliwy)
► pędy boczne mają skrócone międzywęźla, liście na nich są małe, grube, zebrane w rozety
► słabe zawiązywanie pąków kwiatowych
Niedobór boru występuje najczęściej na glebach o wysokim pH oraz zbyt kwaśnych, na glebach nawożonych wysokimi dawkami NPK oraz w okresie upałów i suszy.
Nadmiar boru
Nadmierna ilość tego składnika ma negatywny wpływ na plonowanie i jakość owoców. Przyczynia się do drobnienia owoców oraz ich wrażliwości na choroby przechowalnicze. U jabłoni powoduje zasychanie liści, w pierwszej kolejności starszych, przedwczesne ich opadanie oraz zamieranie wierzchołków pędu. Nadmiar boru występuje jedynie przy stosowaniu zbyt wysokich dawek nawozów borowych, gdy ilość wody wyparowanej z powierzchni gleby przewyższa ilość opadów atmosferycznych lub w wyniku nawadniania roślin wodą o dużej zawartości tego składnika.
Żelazo (Fe)
Żelazo bierze udział w najważniejszych procesach życiowych, takich jak oddychanie, fotosynteza, rozkład azotanów oraz proces wiązania wolnego azotu. Pełni w roślinie głównie rolę katalityczną, jest składnikiem wielu enzymów. Najwięcej żelaza zawierają liście, mniej łodygi, najmniej korzenie. Starsze liście mogą zawierać dziesięć razy więcej żelaza niż młode, co świadczy o słabym przemieszczaniu się z części starszych do młodszych. Dwukrotnie więcej znajduje się go w tkance przewodzącej niż miękiszowej.
Objawy braku tego składnika występują na glebach zasobnych w wapń (rędziny, czarnoziemy wytworzone z lessów), na glebach przewapnowanych, o wysokim odczynie pH powyżej 7,0 i wysokiej zawartości fosforu. W warunkach wysokiego pH gleby żelazo w glebie jest „uwsteczniane”, tj. przechodzi w formy nierozpuszczalne, niedostępne dla roślin.
Występowaniu okresowemu niedoboru tego mikroskładnika może sprzyjać niedostateczna aeracja gleby, np. po ulewnym deszczu na ciężkich glebach.
Objawy niedoboru żelaza to:
► przejaśnienia i żółknięcia młodych, wierzchołkowych liści (zielone pozostają jedynie nerwy)
► zahamowanie wzrostu pędów
► pędy krótkie, cienkie, na wierzchołkach zamierają
► owoce słabo wybarwione, mdły smak
Wskutek braku żelaza stopniowo mogą zamierać gałęzie, a potem całe drzewa. Na brak żelaza wrażliwe są grusze i wiśnie, następnie maliny, truskawki, jabłonie, czereśnie, śliwy, porzeczki i agrest. Niedobór żelaza powoduje mniejszą odporność roślin na mróz.
Nadmiar żelaza spotyka się rzadko, jeśli występuje u jabłoni objawia się małymi nekrotycznymi plamkami na pędach.
Miedź (Cu)
Wpływa na rozwój i budowę tkanek, procesy oddychania, bierze udział w przemianach związków żelaza i w syntezie witaminy C. Korzenie zawierają więcej miedzi niż liście i pędy.
Objawy niedoboru miedzi to:
► brązowe plamy na liściach wierzchołkowych, które stopniowo zasychają i opadają (od lipca do sierpnia)
► zahamowanie wzrostu pędów i zasychanie od wierzchołka (w następnym roku z pąków poniżej wyrastają nowe pędy, tworząc tzw. „czarcie miotły”)
► łuszczenie i spękanie kory na pniu i gałęziach
► skrócone pędy u drzew pestkowych, które silnie gumują (czereśnie, wiśnie)
► mniejsza mrozoodporność drzew
W sadach objawy niedoboru miedzi występują na glebach torfowych, piaszczystych, kwaśnych lub zasadowych. Występowaniu objawów braku tego składnika sprzyja wysokie nawożenie azotem i fosforem, a także sucha i ciepła pogoda.
Nadmiaru miedzi nie zaobserwowano u drzew i krzewów owocowych.
Mangan (Mn)
Bierze udział w procesie fotosyntezy, w syntezie białek, reguluje stężenie hormonów roślinnych, aktywuje wiele enzymów oraz stymuluje pobieranie składników pokarmowych przez rośliny. Stymuluje i jest niezbędny w procesie oddychania, a także w przemianie związków azotu i obniża rozpuszczalność żelaza poprzez jego utlenianie.
Najwięcej manganu zawierają liście, mniej korzenie, najmniej pędy. Zawartość manganu w liściach wpływa na poziom azotu i wapnia.
Charakterystyczne objawy niedoboru manganu:
► chloroza najmłodszych liści między nerwami, początkowo od brzegów blaszki liściowej
► blaszka żółknie, ma wygląd jodełki
► zahamowanie wzrostu pędów, a z czasem ich zamieranie
Brak tego składnika występuje na glebach podmokłych, glinach słabo przepuszczalnych o wysokim poziomie wód gruntowych, przy wysokiej zawartości wapnia i substancji organicznych. Niedobór manganu może wystąpić przy nadmiarze żelaza, niskiej zasobności w potas, po wapnowaniu i zastosowaniu wysokiego nawożenia mineralnego.
Nadmiar manganu w warunkach środowiska kwaśnego może być pobierany w nadmiarze, co może przyczynić się do wystąpienia objawów zatrucia.
Molibden (Mo)
Pełni rolę w metabolizmie azotu i jest składnikiem enzymów, wpływa także na metabolizm związków fosforowych. Molibden jest w glebie niedostępny dla roślin przy odczynie kwaśnym. Wapnowanie zwiększa dostępność przyswajalnego molibdenu. Korzenie zawierają więcej molibdenu niż liście i pędy.
Niedobór molibdenu – nie zaobserwowano go w normalnych warunkach prowadzenia sadu.
Nadmiar molibdenu – objawy nie są znane u drzew owocowych.
Należy stwierdzić, iż nawożenie powinno być dostosowane do aktualnej zasobności gleby i stanu odżywienia roślin, w celu uzyskania wysokiego i dobrego jakościowo plonu.
