RZEPAKOWE ŻNIWA
- Odsłony: 3419
Piotr Witczak
Rzepakowe żniwa
Jak zminimalizować straty nasion rzepaku podczas zbioru kombajnowego? Oto kilka wskazówek i porad.
Zbiór rzepaku wykonuje się dwoma metodami.
1. Jednoetapowo. Zbiór należy rozpocząć, gdy rośliny uzyskują dojrzałość pełną. W tym czasie nasiona zawierają poniżej 16% wody, a łan ma jednolitą brunatno-rudą barwę. Optymalny okres zbioru trwa około 4, 5 dni.
2. Dwuetapowo. Polega na koszeniu na pokosy kosiarką pokosową (z pozostawieniem wysokiej ścierni) w fazie dojrzałości technicznej, a następnie zbiór kombajnem. W praktyce fazę dojrzałości technicznej określa się na podstawie zachowania zginanych łuszczyn w kształcie litery V lub U (60-70% łuszczyn). Zgięte w ten sposób łuszczyny powinny w miejscu załamania otworzyć się w szwie i ukazać zielone nasiona z brązowymi przebarwieniami. Metodę tą wybieramy najczęściej wtedy, gdy mamy do czynienia z polem mocno zachwaszczonym i rośliny nierównomiernie dojrzewają oraz gdy nie ma możliwości zbioru specjalnie przystosowanym kombajnem.
Dobór odpowiedniej technologii zbioru jest jednym z decydujących czynników wpływających na ograniczenie strat ilościowych i jakościowych nasion rzepaku. Aby wybrać odpowiednią metodę zbioru, należy wziąć pod uwagę:
► stan plantacji (zachwaszczenie, stopień wyrównania, dojrzałość łanu, stopień pochylenia),
► możliwość i opłacalność stosowania desykacji,
► warunki pogodowe,
► dostępny sprzęt w gospodarstwie (możliwość jego adaptacji) lub możliwość skorzystania z usług.
Stan plantacji przed zbiorem jest podstawowym kryterium wyboru technologii zbioru i odpowiedniej regulacji poszczególnych zespołów maszyny koszącej lub kombajnu. Ocena aktualnego stanu fizycznego plantacji polega na ocenie stopnia dojrzałości, równomierności dojrzewania, zachwaszczenia, zagęszczenia, wysokości i stopnia pochylenia łanu. Czynnikami wpływającymi na kształtowanie się pokroju roślin i łanu są nie tylko odmiana (genetyka), lecz także zabiegi agrotechniczne oraz warunki glebowe. Najbardziej pożądany jest łan pochylony i zszyty w warstwie łuszczyn, co zapobiega otrząsaniu nasion w czasie niesprzyjających warunków pogodowych (wiatr i opady deszczu). Taki pokrój stwarza najkorzystniejsze warunki zbioru i wysoki plon. Pomocne w uzyskaniu optymalnego pokroju może się okazać wiosenne stosowanie regulatorów wzrostu i rozwoju roślin rzepaku (tabela 1). Wywołują zmiany w budowie morfologicznej roślin, które umożliwiają lepsze przenikanie światła w łanie, zwiększenie liczby łuszczyn na roślinach i lepsze ich wypełnienie nasionami oraz bardziej równomierne dojrzewanie. Ponadto zmniejszenie wysokości roślin i usztywnienie łodyg wpływa korzystnie na zmniejszenie ryzyka wylegania łanu. Należy jednak pamiętać, że stosowanie regulatorów wzrostu przynosi oczekiwane efekty tylko na dorodnych plantacjach. Jeżeli jednak dojdzie do silnego pochylenia lub wylegania roślin, to łan wymaga odpowiedniego kierunku zbioru lub koszenia w przypadku zbioru dwuetapowego.
Dodatkowym utrudnieniem przy zbiorze są chwasty. Zwłaszcza chwasty późno kończące wegetację, jak np. przytulia czepna, perz i rumiany, które powodują deformację pokosu i poważne utrudnienia w pracy kombajnu związane z kwestią odseparowania nasion chwastów od nasion rzepaku. Pomocne w tym przypadku może się okazać przedżniwne zwalczanie chwastów na plantacji rzepaku. Zabieg wykonuje się jednym z herbicydów o działaniu totalnym, gdy chwasty są jeszcze zielone i znajdują się w fazie intensywnego wzrostu, a nasiona rzepaku mają wilgotność poniżej 30%. Jest on równoznaczny z desykacją roślin rzepaku.
Uwaga! Preparatów wymienionych w tabeli 2. nie należy stosować na plantacjach nasiennych i wówczas, kiedy w łanie rzepaku kwitną jeszcze boczne odrosty.
Bardzo ważnym czynnikiem kształtującym podatność łuszczyn na pękanie i osypywanie się nasion jest ich wilgotność. Odgrywa ona istotną rolę, gdyż wpływa na przyrost masy zgonin i łodyg. Stąd też kontrolowanie przebiegu zmian wilgotności, szczególnie po uzyskaniu przez rośliny dojrzałości pełnej, jest konieczne dla prawidłowego doboru parametrów pracy kombajnu i uniknięcia nadmiernych strat nasion. Np. po ciągłych opadach narasta wilgotność łuszczyn w pokosach i dłużej trwa proces ich schnięcia niż w łanie stojącym. Natomiast schnięcie łodyg następuje systematycznie bez wyraźnych wahań i niezależnie od występujących opadów. Tak więc to wilgotność łuszczyn ulega największym zmianom w bardzo krótkim czasie i ma bezpośredni wpływ na wielkość strat nasion podczas zbioru zarówno jednoetapowego, jak i dwuetapowego. Wilgotność łuszczyn jest zwykle powodowana opadami deszczu lub zmianami temperatury między dniem a nocą (zjawisko rosy). Łuszczyny po osiągnięciu dojrzałości pełnej i ponownym zawilgoceniu stają się bardziej podatne na pękanie. Najbardziej krytyczna wilgotność znajduje się w przedziale 12-14%. Przy tej wilgotności maleje odporność łuszczyn na pękanie.
Z uwagi na to, że wiatr może wyrządzić więcej szkody w łanie prosto stojącym niż pochylonym, sztywność łodyg ma również pośredni wpływ na pękanie łuszczyn. Podatność na częściowe wyleganie (pochylenie łanu) powoduje przeplatanie się rozgałęzień, które tworzą wówczas zszytą „matę” łuszczyn. Natomiast wilgotność samych nasion wpływa na wielkość ich uszkodzeń.
Nasiona o wyższej wilgotności są bardziej plastyczne i mniej podatne na uszkodzenia, a nasiona o wilgotności poniżej 5% odznaczają się taką kruchością, że nie powinny być poddawane jakiejkolwiek obróbce (transport, czyszczenie).
Aby zapobiec pękaniu łuszczyn, należy przede wszystkim uzyskać optymalny pokrój łanu i roślin. Pomocne jest tu stosowanie prawidłowej agrotechniki począwszy od uprawy i siewu rzepaku. Można również zastosować zabiegi chemiczne w celu ograniczenia pękania łuszczyn.
Preparaty sklejające, np. Spodnam DC, Elastiq, Claister wzmacniają łuszczyny i zapobiegają ich pękaniu, a także uodparniają je na działanie sił mechanicznych. Tworzą na łuszczynach cienką warstwę filmu sklejającego. Aby efekty stosowania tych sklejaczy były najlepsze, należy ich używać ściśle według zaleceń. Zastosowanie tych preparatów powoduje wzrost wytrzymałości łuszczyn na pękanie o około 20% w zależności od odmiany. Natomiast Reglone i Basta są bardzo często stosowane w praktyce do desykacji roślin. Ich działanie polega na osuszaniu i odwodnieniu ścian komórkowych, powodując obumieranie roślin. Następstwem przerwania wegetacji roślin jest przyśpieszone i wyrównane ich dojrzewanie. Preparaty te zastosowane od 3 do 5 dnia przed zbiorem w dawce 2-2,5 l/ha mogą również chwilowo zwiększyć odporność łuszczyn na pękanie, jednak ogólnie powodują spadek ich wytrzymałości i niekorzystnie wpływają na sprężystość łuszczyn. Desykować należy przede wszystkim plantacje zachwaszczone perzem, chwastami dwuliściennymi, które w czasie omłotu rzepaku bardzo utrudniają pracę kombajnu, powodując niejednokrotnie zablokowanie zespołu żniwnego Harvarde jest stosowany w celu przyśpieszenia i wyrównania dojrzewania rzepaku. Nie stwierdzono jednak wpływu tego środka na cechy wytrzymałościowe łuszczyn i samoosypywanie się nasion. Skuteczne działanie wykazuje także dokarmianie 10-proc.
roztworem mocznika. Wpływa na wzrost odporności łuszczyn na pękanie. Może być stosowane łącznie z zabiegami ochrony roślin, począwszy od wiosny do wczesnej dojrzałości technicznej.
Adaptacja i regulacja kombajnu do zbioru rzepaku Zasadniczymi zespołami w kombajnie mającymi wpływ na łączne straty nasion są zespół żniwny, zespół młócący i zespół czyszczący (podsiewacz). O wielkościach strat nasion w tych zespołach decydują adaptacje i regulacje, które są uzależnione od czynników agrometeorologicznych, dojrzałości łanu oraz od zastosowanej metody zbioru.
Straty powodowane przez typowy zespół żniwny wahają się od 50 do 70% ogólnych strat wywołanych pracą kombajnu o standardowym wyposażeniu.
Przyczyną jest między innymi zbyt bliskie wzajemne osadzenie mechanizmu tnącego i podajnika ślimakowo-palcowego. O ile przy zbiorze zbóż konstrukcja taka jest uzasadniona, to zbiór roślin rzepaku jest utrudniony. Liczne rozgałęzienia, na których znajdują się delikatne łuszczyny nie mieszczą się w małej przestrzeni między listwą tnącą, a podajnikiem ślimakowo-palcowym. Stąd też w czasie cięcia podajnik ten, przemieszczając górne części rośliny, powoduje pękanie łuszczyn i wytrząsanie nasion. Bezpowrotnie tracone są te nasiona, które podczas cięcia osypują się przed listwą tnącą lub bezpośrednio nad nią, a także nasiona wybijane energiczną pracą nagarniacza i działaniem palców podajnika. Z tych powodów zaleca się stosownie do zbioru rzepaku adapteru wydłużającego podłogę zespołu żniwnego.
Samo cięcie roślin należy wykonać pod pierwszym dolnym rozgałęzieniem, aby zmniejszyć obciążenie zespołu młócącego i separującego zbędną masą dolnych części łodyg.
Nieprawidłowe ustawienie nagarniacza może spowodować poważne straty nasion. Dlatego przy łanie stojącym lub lekko pochylonym można całkowicie zrezygnować ze stosowania nagarniacza. Duże straty w zespole żniwnym powoduje również bierny rozdzielacz łanu (standardowe wyposażenie) zwłaszcza przy łanie pochylonym, zachwaszczeniu lub przy dużym zagęszczeniu łanu. Ten typ rozdzielacza uniemożliwia także często koszenie w „okółkę”, co znacznie zmniejsza wydajność pracy kombajnu.
Wady tego rozdzielacza można wyeliminować, zastępując go aktywnym rozdzielaczem łanu (napędzany silnikiem elektrycznym lub hydraulicznym).
Do zbioru rzepaku z pokosów przy pomocy kombajnu ze standardowym zespołem żniwnym można zastosować palcowo-bębnowy podbieracz pokosów.
Należy wówczas po demontażu listwy tnącej i nagarniacza zamontować podbieracz na zespół żniwny kombajnu. Podbieracz powinien być tak wyregulowany, aby prędkość obrotowa końców palców była o 10-15% większa od prędkości postępowej kombajnu. Najmniejsze straty występują przy najniższych obrotach podbieracza (około 75 obr./min), a przy zwiększeniu obrotów wzrastają nawet dwukrotnie.
Większość nasion rzepaku jest uwalniana z łuszczyn w przenośniku ślimakowo-palcowym i przenośniku pochyłym zespołu żniwnego, natomiast w zespole młócącym następuje tylko domłócenie. Dlatego stosowanie małej szczeliny omłotowej na wlocie do zespołu młócącego i dużych obrotów bębna powoduje niepotrzebne rozdrobnienie łodyg i zbędne obciążenie nimi podsiewacza i zespołu przenośnika kłosowego. Pełne otwarcie szczeliny i niskie obroty bębna młócącego przy suchym łanie stwarzają optymalne warunki omłotu, ale przy wilgotnym lub nierównomiernie dojrzewającym łanie mogą powodować niedomłoty.
Przyczyną powstawania strat ilościowych w zespole czyszczącym jest wadliwa praca standardowego sita kłosowego oraz przeciążenia podsiewacza dużą ilością pokruszonych łodyg i łuszczyn opadających na górne sito żaluzjowe, co powoduje zakłócenia w przepływie strumienia powietrza z wentylatora oraz ogranicza przesiewanie nasion przez sito. Standardowe sito kłosowe powoduje powrót części masy zgonin i pokruszonych łodyg poprzez ślimak i przenośnik kłosowy z powrotem do zespołu młócącego, a następnie na podłogę podsiewacza. Wywołuje to dodatkowe nadmierne obciążenie górnego sita żaluzjowego, w wyniku czego część nasion znajdująca się w górnej warstwie zgonin wypada wraz z nimi na pole. Rozwiązaniem problemu jest wymiana sita kłosowego na sito otworowe ф6 mm. Natomiast małe otwarcie żaluzji górnego sita żaluzjowego powoduje zakłócenia w przepływie strumienia powietrza, a nadmierne ich otwarcie powoduje opadanie łuszczyn na dolne sito i wzrost zanieczyszczeń nasion w zbiorniku. Dolne sito żaluzjowe jest odpowiedzialne za czystość nasion w zbiorniku. Zbiór łanu wilgotnego lub zachwaszczonego powoduje zaklejanie przedniej części sit rozdrobnioną zieloną masą, co pogarsza separacje nasion. Aby zwiększyć czystość nasion, powinno się to sito wymienić na sito otworowe ф4 mm. Ważnym elementem zespołu czyszczącego jest wentylator. Należy tak dobrać jego obroty, aby suche nasiona nie były wywiewane na pole. Dlatego dla nasion o wilgotności 16-18% prędkość wentylatora nie może przekraczać 600 obr./min. Przy zbiorze dwuetapowym wskazane jest stosowanie dolnego zakresu obrotów.
Istotnym elementem jest również ustawienie kierownic strug powietrza.
Górną kierownicę należy nieznacznie obniżyć o 4-6 mm (od maksymalnego położenia górnego), natomiast dolną (szerszą kierownicę) ustawić w położeniu środkowym.
Źródło:
● Bogusław Szot, Optymalna technologia pozyskiwania nasion rzepaku, Lublin 1996
● Nowy plon, Agrochemia, Top agrar
Tabela 1. Regulatory wzrostu do wiosennego stosowania w rzepaku ozimym
Preparat Dawka (l/ha) Termin zabiegu Cel stosowania
Antywylegacz
płynny 675 SL 0,75-1 Początek wydłużania pędów Zmniejszenie ryzyka wylegania roślin, zwiększenie liczby rozgałęzień Regeneracja roślin uszkodzonych wskutek działania czynników stresowych
Atonik SL 0,5-1 1-3-krotne stosowanie od wczesnej fazy tworzenia pąków do początku formowania łuszczyn
Caramba 60 SL 1-1,25 Od początku wydłużania pędów do fazy zielonego pędu Ochrona przed chorobami, zmniejszenie ryzyka wylegania roślin
Horizon 250 EW 1
Orius 250 EW 1
Tabela 2. Preparaty do przedżniwnego stosowania na chwasty rosnące w dojrzewającym łanie rzepaku
Nazwa preparatu (substancja aktywna) Dawka (l/ha) Okres stosowania
Avans 330 SL (glifosat 330 g/l)
Avans Premium 330 SL (glifosat 330 g/l)
Dominator 360 SL (glifosat 360 g/l)
Glyphosan 360 SL (glifosat 360 g/l)
Glyfos 360 SL (glifosat 360 g/l)
Klinik 360 SL (glifosat 360 g/l)
Rodeo 360 SL (glifosat 360 g/l)
Roundup 360 SL (glifosat 360 g/l) 3-4 Opryskiwanie należy przeprowadzić, gdy większość łuszczyn ma kolor żółto-zielony, a około 60% łuszczyn średniego piętra łanu zawiera 2/3 brunatnych nasion. W celu
osiągnięcia właściwego zwalczania chwastów zbiór wykonać po upływie 7 dni od zabiegu
Roundup Energy 450 SL (glifosat 450 g/l) 2,5
Roundup Max 680 SG (glifosat 680 g/l) 2-3
Roundup Ultra 360 SL (glifosat 360 g/l)
Terminator 360 SL (glifosat 360 g/l) 3-4
