PRÓCHNICA A ŻYZNOŚĆ GLEB
- Odsłony: 4236
Ewa Grzesik
Odczyn gleby, zawartość próchnicy i struktura gleby to trzy czynniki, które decydują o żyzności gleby i wpływają na efektywność nawożenia, w rezultacie decydują o uzyskiwanych plonach. Zły poziom pH, brak próchnicy i złe stosunki wodno-powietrzne prowadzą do blokowania dostępności wielu składników pokarmowych.
Próchnica glebowa – humus to organiczny składnik gleb, powstały z rozkładu szczątków roślinnych i zwierzęcych przy współudziale mikroorganizmów glebowych (grzybów, bakterii, drobnych bezkręgowców, m.in. dżdżownic). Próchnica decyduje o żyzności i urodzajności gleb. Jest nawozem naturalnym, zawiera wiele składników odżywczych oraz kwasy
humusowe pozwalające utrzymać glebie pożądaną strukturę gruzełkowatą. Pozwala to na utrzymanie prawidłowych warunków powietrznych i wodnych gleby. Dzięki obecności próchnicy w warstwie ornej gleby mniejsze są straty azotu i potasu. Składniki te narażone są bowiem na wypłukiwanie do głębszych warstw gleby. Odpowiedni poziom próchnicy w glebie decyduje o prawidłowym wzroście i plonowaniu roślin. Rośliny uprawne mają wówczas stały dostęp do łatwo przyswajalnych składników pokarmowych.
W odróżnieniu od nawozów mineralnych próchnica nie stwarza roślinom uprawnym zagrożenia związanego z przenawożeniem lub zasoleniem podłoża. Próchnica może mieć różny odczyn w zależności od rodzaju materiału roślinnego, z którego powstała. Odczyn zasadowy lub lekko kwaśny ma wówczas, gdy powstała z roślin zielnych i resztek drzew liściastych. Jeśli wytworzyła się z resztek roślin iglastych będzie miała odczyn kwaśny. Próchnica ma wpływ na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby, co przekłada się na prawidłowy wzrost i rozwój roślin.
Wyróżnić można trzy zasadnicze funkcje próchnicy w glebie.
1. Funkcja fizyczna polega na poprawie struktury gleby, poprawa warunków powietrznych, wodnych, łatwiejsza jest uprawa gleby. Próchnica powoduje sklejanie cząstek gleby w agregaty. W glebach piaszczystych pod wpływem próchnicy zwiększa się ich zwięzłość, a w glebach cięższych ich struktura rozluźnia się. Próchnica posiada wysoką pojemność wodną, w stosunku do swej objętości może zatrzymać od 3- do 5-krotnie więcej wody w formie dostępnej dla roślin. Jest to szczególnie ważne w przypadku gleb lekkich, piaszczystych. Próchnica wpływa również na barwę gleby. Ciemna barwa próchnicy silnie pochłania promienie słoneczne, powodując
lepsze ogrzanie gleby.
2. Funkcja chemiczna i fizykochemiczna polega na tym, że próchnica jest źródłem azotu i fosforu dla roślin, po mineralizacji pierwiastki te są dostępne dla roślin. Związki próchniczne mają istotny wpływ na zatrzymywanie składników pokarmowych, a więc i na zasobność gleb. Związki próchniczne wchodzą w skład kompleksu sorpcyjnego, ich pojemność sorpcyjna jest od 4- do 12-krotnie większa od pojemności sorpcyjnej części mineralnej kompleksu. Związki próchniczne regulują odczyn gleb, poprawiają ich zdolności buforowe. Próchnica reguluje odpowiednie stężenie kationów Ca2+, Mg2+, NH4+, Na+, K+, H+ w roztworze glebowym poprzez ich zatrzymywanie lub uwalnianie.
3. Funkcja biologiczna polega na wpływie próchnicy na aktywność mikroorganizmów glebowych. Mikroorganizmy glebowe korzystają z mineralnych składników pokarmowych niezbędnych dla podtrzymania ich funkcji życiowych.
Gleby zasobne w próchnicę zawierają więcej pożytecznych mikroorganizmów, które dodatnio wpływają na zdrowotność roślin uprawnych. Związki próchniczne mają duży wpływ na procesy fizjologiczne roślin. Zawierają substancje wzrostowe takie jak: witaminy, auksyny, kwasy organiczne i substancje o charakterze antybiotyków. Substancje powyższe pobudzają wzrost i rozwój roślin. Związki próchniczne odgrywają ważną rolę w ochronie gleby przed skutkami nadmiernej chemizacji rolnictwa. Ma to związek z jej dużą pojemnością sorpcyjną. Substancje próchniczne mają również zdolność do tworzenia połączeń z pestycydami, a szczególnie z herbicydami.
Dezaktywacja herbicydów polega na adsorbowaniu ich substancji aktywnych przez próchnicę oraz dostarczeniu przez nią związków energetycznych mikroorganizmom glebowym dokonującym rozkładu tychże substancji aktywnych. Ok. 60% naszych użytków rolnych zawiera mało lub bardzo mało próchnicy.
Odpowiedni poziom próchnicy w glebach jest bardzo ważny dla utrzymania ich żyzności. Utrzymać ten poziom można poprzez:
► odpowiednie zmianowanie roślin,
► stosowanie nawożenia organicznego,
► nawożenie mineralne i właściwą agrotechnikę.
Nawożenie organiczne oraz masa resztek pożniwnych pozostająca na polu mają największe znaczenie dla utrzymania zawartości próchnicy w glebie.
Z doświadczeń przeprowadzonych z uprawą różnych gatunków roślin rolniczych wynika, że uprawa roślin okopowych, przemysłowych i zbóż wpływa ujemnie na zawartość materii organicznej w glebach. Uprawa traw i motylkowych wieloletnich ma dodatni wpływ na poziom glebowej materii organicznej. Płodozmiany z dużym udziałem roślin okopowych pozostawiają mało resztek pożniwnych, co prowadzi do spadku ilości próchnicy, jeśli przed ich uprawą nie stosuje się nawożenia organicznego. Źródłem
próchnicy są nawozy naturalne (obornik, gnojowica), resztki pożniwne (słoma), nawozy zielone, komposty, odpady z gospodarki komunalnej (osady ściekowe), odpady przemysłowe (trociny). Obniżenie poziomu próchnicy powodowane jest także stosowaniem zabiegów spulchniających glebę, np. orką. Zwiększony dopływ tlenu podczas
odwracania gleby powoduje wzrost rozkładu materii organicznej, dotyczy to przede wszystkim gleb lekkich.
Ważnym składnikiem mineralnym wpływającym na zawartość próchnicy w glebie jest azot. Ma on wpływ bezpośredni i pośredni. Działanie bezpośrednie azotu polega na tym, że zatrzymywany jest przez organiczne kompleksy sorpcyjne oraz zużywany przez mikroorganizmy glebowe do ich namnażania się. Azot jest w ten sposób magazynowany do wykorzystania w następnym sezonie wegetacyjnym.Pośredni wpływ azotu na zawartość próchnicy w glebie polega na tym, że pobrany przez rośliny powoduje wzrost plonów, pozostawia większą masę korzeni oraz więcej resztek pożniwnych. Przeciwdziała to więc obniżeniu poziomu próchnicy w glebie. Dawka azotu w czystym składniku nie powinna przekraczać 170 kg/ha użytków rolnych. Wapń jest także ważnym składnikiem wpływającym na zawartość próchnicy. Pierwiastek ten przyspiesza rozkład materii organicznej, a jednocześnie wytrąca część powstających z tej materii związków organicznych, co utrudnia ich wymywanie i mineralizację. Wapnowanie może obniżyć zawartość próchnicy w glebie wtedy, gdy nie są stosowane jednocześnie inne nawozy.
