• Ewa Żak
MALINY I JEŻYNY – prawidłowa ochrona to wysoka jakość owoców
Maliny i jeżyny należą od dawna do najchętniej konsumowanych owoców uprawianych w europejskiej strefie klimatu umiarkowanego, ze względu na swe właściwości odżywcze i smakowe.
Owoce te zawierają witaminy A, C, B2, PP, a także potas, żelazo i miedź. Sok z malin jest powszechnie stosowany w leczeniu przeziębień i grypy, gdyż wykazuje działanie napotne. Zawiera on również znaczne ilości magnezu, wapnia i potasu, które obniżają ciśnienie krwi i działają przeciwmiażdżycowo. Ze względu na zawartość kwasu foliowego powinien być spożywany przez kobiety w ciąży. Maliny stosowane są przy leczeniu niestrawności i biegunek. Zawarty zaś w nich błonnik wspomaga odchudzanie. Są też składnikami kosmetyków, np. kremów do rąk, balsamów do ciała, gdyż działają regenerująco i odmładzająco na skórę.
CHOROBY
Zamieranie pędów maliny
Powodowane może być przez wiele czynników, również fizjologicznych, np. po przemarznięciu. Największe jednak znaczenie mają czynniki biotyczne, głównie grzyby (Didymella applanata, Botrytis cinerea, Leptosphaeria coniothyrium, Elsinoe veneta, Verticillium spp. Fusarium spp.). Jednakże bez szczegółowych badań laboratoryjnych nie da się ich odróżnić wizualnie.
Przypąkowe zamieranie pędów maliny
Jest chorobą powszechną we wszystkich rejonach uprawy malin. Wywołuje ją grzyb Didymella applanata, który atakuje maliny czerwone, natomiast bardzo rzadko zasiedla maliny czarne.
Grzyb poraża przede wszystkim pędy (wyraźne objawy ukazują się w czerwcu), ale także liście i łuski okrywające pąki. Objawy w postaci brunatno-fioletowych plam ukazują się głównie w dolnej części młodych pędów, wokół pąków, u nasady liści bocznych pędów. W miarę rozwoju patogenu plamy te znacznie się powiększają, przybierają barwę ciemnobrązową, a następnie szarą, obejmując często cały obwód pędu. W połowie lata na powierzchni plam pojawiają się liczne, drobne, czarne punkciki – piknidia, będące owocnikami stadium konidialnego grzyba. Tworzące się w nich zarodniki konidialne infekują sąsiednie pędy i rośliny. Jesienią w chorych tkankach pod skórką, w spękaniach kory, tworzą się skupienia owocników (pseudotecja) stadium doskonałego grzyba, w których tworzą się zarodniki workowe. Ich dojrzewanie trwa do wiosny następnego roku. Kora w porażonych miejscach pęka. Na pędach dwuletnich obserwuje się liczne spękania i łuszczenie się kory. Porażone pędy cechuje zahamowany wzrost, a pąki wysychają i zamierają. Takie pędy są bardzo podatne na przemarzanie. Najwięcej zmian chorobowych powstaje w drugim roku po infekcji, w okresie kwitnienia malin i tuż po nim i wówczas straty w plonie malin mogą wynosić nawet 50%.
Do odmian szczególnie podatnych na patogen należą: Malling Seedling, Malling Promise, a mniej podatnymi są: Malling Rewel, Canby, Beskid oraz owocujące na jednorocznych pędach: Polana, Polka, Pokusa, Poranna Rosa.
Do działań profilaktycznych należy zaliczyć uprawę odmian mało podatnych, sadzenie zdrowych sadzonek w odpowiedniej rozstawie, prowadzenie malin przy drutach, co pozwala na szybsze wysychanie pędów, usuwanie chwastów, usuwanie nadmiaru najmłodszych pędów, a także usuwanie pędów 2-letnich zaraz po zbiorze na plantacjach odmian letnich. Należy bezwzględnie usuwać wszystkie pędy z objawami porażenia.
Zwalczanie: Pierwszy zabieg ochronny należy wykonać, gdy nowe pędy wyrosną na 10-20 cm, a następne co 10-14 dni, w zależności od przebiegu pogody i tempa przyrostu pędów. Rośliny należy bardzo dokładnie pokryć cieczą użytkową, stosując rotację różnych grup chemicznych, zgodnie z aktualnym programem ochrony roślin sadowniczych.
Zamieranie podstawy pędów maliny
Wywołane przez grzyb Leptosphaeria coniothyrium występuje rzadziej niż poprzedni patogen. Poraża także inne krzewy, np. róże.
Najczęściej objawy chorobowe pojawiają się w drugim roku po porażeniu, choć czasami młode pędy mogą zamierać w tym samym roku. Grzyb wnika do pędów poprzez wszelkie zranienia, np. po mechanicznym zbiorze czy ręcznym odchwaszczaniu, albo w rezultacie żerowaniu szkodników. Najbardziej charakterystyczne objawy występują
w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców. Od wiosny porażone pędy rosną słabiej i często zamierają przed owocowaniem. Na chorych pędach liście więdną, brunatnieją i zasychają, podobnie jak kwiatostany i owoce. Drewno w miejscach zakażenia staje się ciemnobrązowe (również naczynia przewodzące) na znacznych odcinkach, przy tym jest kruche, stąd też takie pędy łatwo się wyłamują. Na martwej korze tworzą się drobne, czarne piknidia grzyba, w których tworzą się zarodniki konidialne. W warunkach wysokiej wilgotności zarodniki te tworzą mokre wycieki, które po wyschnięciu tworzą czarny osad. Objawy te występują również wiosną, w miejscach wycięcia pędów dwuletnich, a w ich obrębie mogą powstawać kuliste czarne owocniki stadium doskonałego – pseudotecja, w których w kwietniu i w maju dojrzewają zarodniki workowe.
Grzyb zimuje w postaci grzybni na porażonych pędach i na czopach po wycięciu pędów dwuletnich. Głównym źródłem infekcji są zarodniki konidialne, w zdecydowanie mniejszym – workowe, choć rola tych ostatnich jako źródła infekcji pierwotnych nie jest jeszcze dobrze poznana.
Szara pleśń maliny i jeżyny
Powstaje po zakażeniu grzybem Botryotinia fuckeliana, st. konidialne Botrytis cinerea. Patogen jest typowym polifagiem większości roślin uprawnych, w tym także sadowniczych.
Infekcji ulegają wszystkie nadziemne części roślin. W warunkach wysokiej wilgotności dochodzi do masowego porażenia kwiatów, które brunatnieją i zamierają, stanowiąc główne źródło infekcji owoców. Na chorych owocach powstają gnilne plamy, które pokrywają się szarym, puszystym nalotem grzybni i zarodników konidialnych. Na najmłodszych pędach, w różnych ich częściach powstają rozległe, jasnobrązowe plamy, skutkiem czego takie pędy gorzej rosną. Przy dużej wilgotności całe pędy mogą zamierać niedługo po infekcji. Jasno zabarwione plamy na pędach nie mają wyraźnej granicy dzielącej je od zdrowej tkanki (co różni tę chorobę od przypąkowego zamierania pędów). Jesienią i zimą chore tkanki zmieniają barwę na srebrzystoszarą i często ich powierzchnia łuszczy się. Dodatkowo tworzą się na nich czarne, płaskie tarczki wielkości 3-10 mm, będące przetrwalnikami grzyba (sklerocjami), co stanowi cechę rozpoznawczą na pędach dwuletnich. Choroba jest szczególnie niebezpieczna w szkółkach, gdyż powoduje masowe zamieranie sadzonek.
Szczególnie podatne na porażenie są odmiany letnie: Malling Seedling i Malling Promise, a do bardziej odpornych należą: Malling Rewel, Canby, Meeker, Beskid, a z odmian powtarzających: Polana, Polka, Pokusa, Poranna Rosa.
Wśród jeżyn najmniejszą podatnością charakteryzuje się Gazda, natomiast Thornfree, Black Satin i Orkan odznaczają się średnią podatnością na szarą pleśń i dość dużą na przemarzanie.
Ochrona roślin przed szarą pleśnią polega na zachowaniu podstaw profilaktyki, podobnie jak przy zamieraniu pędów oraz wykonywaniu zabiegów zapobiegawczych i interwencyjnych przy użyciu fungicydów, zgodnie z aktualnym programem ochrony roślin sadowniczych.
Rdza maliny i jeżyny (Phragmidium rubi-idaei i P. violaceum)
Bardziej wrażliwą na chorobę jest jeżyna. Na przełomie maja i czerwca na górnej stronie liści malin, a dolnej jeżyn, tworzą się żółtopomarańczowe czareczki, które są skupieniami ogników (ecjów) wypełnionych zarodnikami ognikowymi (ecjosporami). Na górnej stronie takich liści u jeżyny widoczne są żółtobrązowe plamy z wyraźną czerwonopurpurową obwódką. Ecja mogą tworzyć się też na ogonkach liściowych, szypułkach kwiatowych i działkach kielicha, a u jeżyny również na młodych pędach. Na przełomie czerwca i lipca głównie na dolnej stronie liści tworzą się pomarańczowordzawe skupienia – uredinia z zarodnikami rdzawnikowymi (urediniosporami). Od połowy lipca aż do jesieni tworzą się tam czarne skupienia (telia) zarodników przetrwalnikowych (teliospor). Silnie porażone liście zamierają i opadają, osłabiając rośliny.□
Źródło: A. Bielenin i B. Meszka „Choroby krzewów owocowych”
