ZANIECZYSZCZENIE WÓD ZWIĄZKAMI POCHODZENIA ROLNICZEGO
- Odsłony: 12784
Źródło: Aktualności Rolnicze wydawane przez ŚODR Modliszewice
Marta Ośka
Zanieczyszczenie wód związkami pochodzenia rolniczego
W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęcane jest jakości wód, a szczególnie ich ochronie przed wszelkiego rodzaju zanieczyszczeniami.
Ochrona istniejących zasobów wodnych jest ważna zwłaszcza w krajach takich jak Polska, gdzie mamy do dyspozycji ograniczone jej ilości.
Co to jest zanieczyszczenie wód?
Pod tym pojęciem należy rozumieć wszelkie niekorzystne zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody spowodowane wprowadzaniem w nadmiarze substancji nieorganicznych, organicznych, radioaktywnych czy ciepła. Związki te ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do celów spożywczych i gospodarczych.
Rodzaj zanieczyszczeń jest uzależniony od występujących czynników naturalnych (np. rozkładu gleby i skał, rozwoju i obumierania organizmów wodnych) oraz czynników ludzkich – antropogenicznych. Ostatnio najczęściej występującymi zanieczyszczeniami antropogenicznymi wód powierzchniowych są pestycydy, węglowodory ropopochodne, fenole oraz metale ciężkie takie jak: ołów, miedź, chrom, rtęć, kadm, cynk. W coraz większym zakresie zaznacza się również termiczne skażenie wód, które jest najbardziej szkodliwe dla zbiorników wód powierzchniowych o małym przepływie lub wód stojących. Należy również pamiętać, że wszystkie zanieczyszczenia antropogeniczne są toksyczne dla organizmów wodnych.
Proces obiegu wody w przyrodzie został zakłócony poprzez wycinkę lasów, stosowanie upraw w monokulturach, niewłaściwe i nadmierne stosowanie agrochemii rolniczej oraz urbanizację.
Ze względu na pochodzenie zanieczyszczenia dzieli się na:
► naturalne, czyli takie, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych – np. zasolenie, zanieczyszczenie związkami żelaza;
► sztuczne, związane z działalnością człowieka – np. pochodzące ze ścieków, spływy z terenów rolniczych, składowisk odpadów komunalnych. Zanieczyszczenia te można podzielić na biologiczne – bakterie, wirusy, glony, grzyby, oraz chemiczne – smary, oleje, pestycydy, nawozy sztuczne, zasady i kwasy.
Ze względu na stopień szkodliwości zanieczyszczenia dzieli się na:
► szkodliwe bezpośrednio – fenole emitowane głównie przez gazownie, koksownie; kwas siarkowy i siarczany, kwaśne deszcze wytwarzane w fabrykach nawozów sztucznych, celulozowniach, fabrykach włókien sztucznych;
► szkodliwe pośrednio – czyli powodujące zmniejszenie ilości tlenu w wodzie poniżej poziomu niezbędnego do życia organizmów wodnych.
Ze względu na trwałość zanieczyszczenia można podzielić na:
► rozkładalne – zawierają substancje organiczne, są potencjalnie trujące, lecz podlegające przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych przy udziale bakterii – ścieki domowe;
► nierozkładalne – nie ulegają przemianom chemicznym – sole, metale ciężkie;
► trwałe – są to substancje ulegające rozkładowi biologicznemu na niskim poziomie, pozostają w środowisku w niezmiennej formie latami – pestycydy, fenole, produkty destylacji ropy naftowej.
Ze względu na źródło zanieczyszczenia dzieli się na:
► punktowe, czyli np. ścieki odprowadzane systemami kanalizacyjnymi, pochodzą one głównie z zakładów przemysłowych i z miast;
► powierzchniowe lub obszarowe zanieczyszczenia spłukiwane przez opady z terenów zurbanizowanych nieposiadających systemów kanalizacyjnych oraz z terenów rolnych i leśnych;
► pochodzące ze źródeł liniowych lub pasmowych – to zanieczyszczenia wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg oraz z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych i osadowych.
Jednym z głównych działów gospodarki kraju zanieczyszczających środowisko naturalne, a więc i wody, jest rolnictwo. Szkodliwe działanie rolnictwa polega na emitowaniu związków biogennych pochodzących z nawozów mineralnych, gnojowicy i substancji toksycznych wchodzących w skład środków ochrony roślin. Szczególny problem stanowią tu związki azotu.
Zanieczyszczenia te wymywane są z pól głównie podczas intensywnych opadów do wód gruntowych oraz rzek i jezior. Przeciwdziałać przedostawaniu się tych związków można przez:
► przestrzeganie zaleceń stosowania nawozów; należy je stosować w okresach zapotrzebowania roślin na dany składnik, ponieważ nawozy niepobrane przez rośliny są wymywane;
► ograniczanie zużycia pestycydów, zamiennie można stosować inne metody ochrony roślin takie jak:
♦ mechaniczne, które polegają na stosowaniu zabiegów mechanicznych niszczących chwasty, pułapek, zbieraniu i niszczeniu szkodników, odstraszaniu szkodników, usuwaniu nasion chwastów i porażonych przez choroby nasion roślin uprawnych jeszcze przed wysiewem;
♦ fizyczne, czyli wykorzystywanie różnych form energii do zwalczania patogenów jak odkażanie termiczne gleby i nasion promieniami ultrakrótkimi, gamma i alfa, zadymianie, stosowanie wypalaczy płomieniowych;
♦ biologiczne polegają na wykorzystaniu mikroorganizmów chorobotwórczych, owadów drapieżnych i pasożytniczych, ptaków drapieżnych i innych zwierząt do zwalczania organizmów szkodliwych dla rolnictwa;
► przestrzeganie zasad agrotechniki, np. orka wzdłuż stoku zwiększa występowanie erozji, a więc i stopień wymycia związków; korzystnie również wpływa pozostawienie wokół pola uprawnego w miarę możliwości pasa zadarnionego, który ograniczał będzie przemieszczanie się związków do wód.
Skutkami zanieczyszczania szkodliwymi substancjami jest zmiana barwy wody, smaku oraz zmętnienie, co wpływa niekorzystnie na jej jakość i przydatność do spożycia. Znajdujące się w skażonej glebie mikroorganizmy chorobotwórcze mogą być przyczyną ciężkich zatruć pokarmowych.Bez mała wszystkie zanieczyszczenia wód powodowane przez człowieka są toksyczne dla większości organizmów zamieszkujących środowisko wodne. Z zanieczyszczeniem wód powierzchniowych związane jest zjawisko eutrofizacji, czyli procesu nadmiernego wzbogacania wód w pierwiastki głównie takie jak azot i fosfor. Zwiększona ilości składników pokarmowych powoduje nadmierne rozmnażanie mikroorganizmów, głównie glonów, sinic, bakterii, i w konsekwencji wody zakwitają. Wzrost liczebności drobnoustrojów powoduje nadmierne zapotrzebowanie na tlen rozpuszczony w wodzie. Zaznacza się w takich zbiornikach niedotlenienie i w efekcie wody zmieniają barwę i zapach, mętnieją. Tworzą się niedotlenione warstwy wody, które określane są często jako pustynie tlenowe. Zakwitanie wód jest przyczyną wymierania wszystkich organizmów, które do życia potrzebują tlenu. Rozmnażają się natomiast, często nawet nadmiernie, mikroorganizmy beztlenowe. Na dnie zbiorników gromadzą się osady w formie mułu, przez co zbiorniki ulegają spłyceniu. Eutrofizacja może przekształcić cały zbiornik w bagno lub torfowisko.
Pomimo że nie jesteśmy i najpewniej nigdy nie będziemy posiadali możliwości całkowitego zapobiegania zanieczyszczaniu wód, powinniśmy jednak podejmować działania mające na celu ograniczenie występowania tego niekorzystnego zjawiska. Najbardziej skuteczną formą ograniczania zanieczyszczenia wód powierzchniowych jest oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych.
Aby zapobiec występowaniu zjawiska zakwitania wód, należy uniemożliwić przenikanie nieoczyszczonych ścieków oraz do minimum ograniczyć odpływ pierwiastków biogennych z pól. Konieczna jest również systematyczna kontrola stanu zbiorników wodnych.
Pod pojęciem ochrona wód rozumieć należy nie tylko ochronę wód powierzchniowych, ale również podziemnych. Na terenie kraju wody podziemne są obecnie zanieczyszczone w bardzo niewielkim stopniu i dlatego wymagają szczególnej ochrony. Ochrona tych wód polega głównie na niedopuszczaniu do odprowadzania jakichkolwiek ścieków oraz na prawidłowej lokalizacji i eksploatacji wysypisk śmieci i niebezpiecznych odpadów.
Ochrona wód powierzchniowych, jak i podziemnych jest szczególnie ważna, ponieważ żaden żywy organizm nie potrafi żyć bez wody. Jakość spożywanej wody ma bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi.
