ZIOŁA NIE TYLKO DLA LUDZI
- Odsłony: 3397
Źródło: Aktualności Rolnicze wydawane przez ŚODR Modliszewice
Marta Ośka
ZIOŁA nie tylko dla ludzi
Zbliża się jesień, a więc czas przygotowywania gleby pod uprawę roślin ozimych czy też jarych. Wielu rolników zastanawia się, jakimi roślinami obsiać swoją ziemię, aby zapewnić w kolejnym roku w miarę godziwy dochód. Niektórzy myślą o ziołach.
Uprawa roślin zielarskich może okazać się atrakcyjna, szczególnie jeśli będą to zioła produkowane metodami ekologicznymi.
Zioła powinny być uprawiane w każdym gospodarstwie, nie tylko ze względu na ich właściwości smakowe i lecznicze, ale także z uwagi na korzystny wpływ na rośliny uprawne.
Przyciągają one pszczoły i inne owady pożyteczne, a odstraszają swoim zapachem owady szkodliwe, podnoszą odporność roślin. Przygotowuje się z nich środki do zwalczania szkodników i chorób, są cennym składnikiem kompostu. Wnoszą do ogrodu niezwykły aromat, który jest szczególnie silny w letnie popołudnia. Poniżej podano właściwości niektórych ziół.
Bazylia pospolita to roślina miododajna; nie sadzi się jej obok ruty i majeranku.
- Biedrzeniec – anyż jest miododajny, jego nasiona dobrze wschodzą, jeśli wysiane są razem z kolendrą. Kolendra z kolei wpływa na lepsze zawiązywanie się nasion anyżu.
- Cząber ogrodowy to roślina obwódkowa na zagony cebuli, stanowi też dobre sąsiedztwo dla fasoli.
- Hyzop lekarski to zioło, którego kwiaty przyciągają bielinka kapustnika, dzięki czemu nie atakuje on tak silnie roślin kapustnych. Posadzony obok winorośli zwiększa plon winogron, nie może natomiast rosnąć obok rzodkiewki. Hyzop i piołun posadzone na obrzeżach ogrodu odstraszają bażanty, zające i wrony.
- Kolendra siewna jest miododajna, dobrze wpływa na rosnący obok anyż, źle na koper, ponieważ hamuje zawiązywanie nasion.
- Kminek zwyczajny jest dobrym sąsiadem dla grochu, który również korzystnie wpływa na niego. Jego głęboki system korzeniowy poprawia strukturę podglebia i warstwy uprawnej gleby.
- Melisa lekarska jest miododajna, roztarta w dłoniach chroni przed użądleniem przez pszczoły.
- Mięta pieprzowa odstrasza bielinka, mrówki, mszyce; sadzi się ją obok kapusty, brokułów, fasoli, grochu i rumianku.
- Rumianek pospolity jest miododajny, zwiększa odporność roślin.
- Szałwia lekarska odstrasza bielinka, rosnąc w sąsiedztwie dobrze wpływa na smak kapusty, jest delikatniejsza i łatwiej strawna.
- Tymianek właściwy odstrasza bielinka i wiele owadów, szkodników roślin uprawnych.
Niektórzy ogrodnicy prowadzący uprawy biodynamiczne uważają, że najważniejsze dla atmosfery ogrodu są: pokrzywa, mięta i rumianek rosnące blisko siebie.
Ziołami nazywamy wiele gatunków roślin dziko rosnących i uprawnych.
Posiadają one różne właściwości, które wykorzystywane są do celów przyprawowych i dekoracyjnych (rośliny przydatne do potpourri, kompozycji kwiatowych, dla przemysłu kosmetycznego). Ze względu na rozliczne właściwości smakowe, lecznicze oraz korzystny wpływ na inne rośliny uprawne powinny być uprawiane w każdym gospodarstwie czy ogrodzie. Wydzielając intensywny aromat, przyciągają pszczoły i inne owady pożyteczne, a odstraszają owady szkodliwe, podnoszą również odporność roślin. Z ziół przygotować można wiele preparatów służących do ochrony roślin, są również cennym składnikiem kompostu.
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH GATUNKÓW ZIÓŁ
Zioła jednoroczne
Bazylia pospolita
Jest to roślina dorastająca do 45, a nawet 50 cm wysokości. Łodygi ma proste, wzniesione, rozgałęzione. Liście bazylii są gładkie, jajowate, barwy jasno-zielonej, błyszczące. Kwiaty drobne, białe, wyrastające z kątów liści. Kwitnie od czerwca do października. Bazylia to roślina miododajna. Jest wrażliwa na przymrozki. Uprawiać ją należy na stanowiskach słonecznych i osłoniętych od wiatrów. Wymaga gleb żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe, przepuszczalnych, średnio zwięzłych i utrzymanych w wysokiej kulturze. Uprawiana powinna być najlepiej po takich przedplonach, jak: rzepak na oborniku, rośliny strączkowe uprawiane po okopowych na oborniku oraz okopowe wcześnie schodzące z pola. Przygotowując stanowisko pod uprawę bazylii, należy wykonać głęboką orkę zimową. Wiosenne zabiegi uprawowe mają na celu zatrzymanie wody w glebie zmagazynowanej podczas zimy oraz wyrównanie powierzchni pola. W tym celu stosuje się włókę, bronowanie.
Bazylia posiada duże wymagania pokarmowe i dlatego wymaga nawożenia mineralnego. W zależności od przedplonu i zasobności gleby stosuje się następujące ilości nawozów w przeliczeniu na czysty składnik w kg/ha: P205 60-80, K20 80-100. Nawozy fosforowo-potasowe należy w całości stosować przedsiewnie, późną jesienią lub wczesną wiosną. Nawozy wapniowe stosuje się jesienią. W celu utrzymania korzystnego odczynu gleby wysiewa się 0,6-1,0 t CaO/ha co 3, 4 lata.
Bazylię uprawia się z siewu nasion wprost do gruntu lub z rozsady.
Nasiona wysiewać należy na przełomie kwietnia i maja na głębokość 0,5-1,0 cm w ilości 6 kg/ha w rzędach co 40 cm. Wschody następują po około dwóch tygodniach. Przy uprawie z rozsady nasiona wysiewać należy do ciepłego inspektu lub tunelu foliowego w połowie marca. Produkcja rozsady trwa około ośmiu tygodni. Bezpośrednio po wysiewie nasion glebę należy zacieniać, ponieważ bazylia lubi światło rozproszone i dlatego wschody są bardziej wyrównane. Przed wysadzaniem roślin do gruntu rozsadę powinno się zahartować. Wysadza się rośliny o wysokości 10-12 cm po 15 maja, gdy minie okres przymrozków, w rozstawie 40 x 20 cm.
Zabiegi pielęgnacyjne wykonywane na plantacji bazylii mają na celu niszczenie zaskorupienia gleby, spulchnienie, ograniczenie parowania oraz niszczenie chwastów. Zbiór wykonuje się na przełomie lipca i sierpnia, gdy rośliny są w początkowej fazie kwitnienia. Zebrane ziele bazylii jest wrażliwe na ugniatanie. Ściętego surowca nie należy pozostawiać na słońcu, gdyż ciemnieje.
Prawidłowo wysuszona bazylia ma barwę naturalną zieloną oraz aromatyczny korzenny zapach. Wykorzystywana jest głównie jako aromatyczna przyprawa.
Świeże liście bazylii (zbierane w okresie lata do jesiennych
przymrozków) są doskonałą przyprawą do wielu potraw. Bazylia reguluje trawienie, pobudza apetyt, działa korzystnie na system nerwowy.
Kolendra siewna
Jest to najstarsza roślina zielarska. Reguluje wydzielanie soków żołądkowych, znosi stany skurczowe mięśni gładkich i przewodu pokarmowego, poprawia perystaltykę jelit i hamuje w nich nadmierny rozwój bakterii, osłabia uczucie sytości, przez co poprawia apetyt.
Kolendra wysiewana powinna być w kwietniu w rzędy co 30 cm. Nasiona należy siać na głębokość 1 cm. Na 1 m2 wysiewa się ok.1,5 g nasion.
Wschodzi po 14-20 dniach. Bezpośrednio po wschodach należy wykonać odchwaszczanie plantacji oraz spulchnić glebę. Kolendra wytwarza najpierw rozetę liści, z których wyrasta następnie rozgałęziony pęd kwiatowy. Kwitnie od połowy lipca do sierpnia. Kwiaty są białe lub biało-różowe.
Zbiór owoców przeprowadza się, gdy kwiaty zaczną brunatnieć. Należy wówczas ściąć pędy na wysokości 10 cm od ziemi. Pędy związać w luźne pęczki i dosuszyć pod dachem (najlepiej na strychu). Owoce wykrusza się i czyści na sicie. Przechowywać należy w szczelnie zamkniętych naczyniach.
Majeranek ogrodowy
Jest to ziele, które działa pobudzająco na czynności trawienne żołądka oraz przeciwzapalnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego, przeciwdziała również nadmiernej fermentacji. Majeranek pobudza pracę przewodu pokarmowego. Wykazuje także działanie rozkurczowe i wiatropędne.
Uprawiany powinien być na glebach żyznych, próchnicznych i zasobnych w wapń. Nasiona wysiewa się wprost do gruntu na stanowiska dobrze nasłonecznione na przełomie kwietnia i maja w rzędy oddalone co 25-30 cm. Na jeden metr należy przeznaczyć 0,5 g nasion. Rośliny kiełkują po ok. 14 dniach. Aby poprawić krzewistość roślin, zaleca się wykonanie przycinania wierzchołków pędów, gdy majeranek osiągnie kilkanaście centymetrów wysokości. Wyrasta na wysokość 40 cm, tworząc na szczytach pędów małe, kuliste główki nikłych, białych kwiatów. Do ekologicznej uprawy polecana jest polska odmiana Miraż. Plon zbierany jest dwukrotnie w ciągu roku. Pierwszy raz ścinać należy ziele na wysokości ok. 7 cm nad ziemią na początku kwitnienia. Drugi zbiór przypada w końcu września, tnie się tuż przy powierzchni ziemi. Przechowywać najlepiej jest w szczelnie zamkniętych pojemnikach, najlepiej szklanych.
Zioła wieloletnie
Kminek zwyczajny
Jest to jedna z najczęściej uprawianych roślin zielarskich w Europie.
Działanie kminku polega na pobudzaniu czynności żołądka, poprawieniu trawienia, przeciwdziałaniu wzdęciom i osłabieniu jelit, jest moczopędny, poprawia czynności serca i układu nerwowego.
Siewy kminku wykonuje się w kwietniu w rzędy oddalone co 30 cm na głębokość 1 cm. Norma wysiewu – 1 g nasion na 1 m2. Kminek wschodzi po
14-16 dniach i wtedy dopiero spulchnia się glebę i odchwaszcza. W pierwszym roku wyrasta rozeta liści wyglądem przypominająca nieco liście marchwi. Pędy kwiatowe pojawiają się wiosną następnego roku, natomiast pod koniec czerwca drobne białe kwiaty zebrane w baldachy. Pędy nasienne ścina się na wysokości 10 cm nad ziemią na początku lipca, gdy pierwsze nasiona zmienią barwę na lekko brunatną. Kminek suszy się w małych snopkach, a wykruszone ziarno czyści na sicie. Przechowywać należy je w miejscach niedostępnych dla gryzoni, gdyż stanowi dla nich prawdziwy przysmak.
Lawenda wąskolistna
Lawenda jest wiecznie zieloną krzewinką dorastającą do wysokości 70 cm.
Pędy w dolnej części są zdrewniałe, a liście szarozielone lancetowate.
System korzeniowy lawendy jest silny, wiązkowy, sięgający do 4 m głębokości. Kwiaty niebiesko-fioletowe. Kwitnie zwykle w lipcu i sierpniu. Ponieważ rośnie przez kilka lub kilkanaście lat należy wybrać pod jej uprawę stanowisko słoneczne, zaciszne i zasobne w wapń. Gleba powinna być głęboko uprawiona, przepuszczalna i pozbawiona wieloletnich chwastów.
Lawendę można rozmnażać z nasion lub wegetatywnie. Rozmnażanie wegetatywnie jest znacznie trudniejsze. Nasiona wysiewa się do inspektu lub na rozsadniku wiosną. Przed siewem należy je poddać procesowi stratyfikacji przez umieszczenie w naczyniu z wilgotnym piaskiem na około 2 miesiące w temperaturze 0-3°C. W warunkach domowych zabieg ten przeprowadza się w lodówce. Nasiona wymieszane z wilgotnym piaskiem umieszcza się pod zamrażalnikiem w naczyniu przykrytym szybką lub folią, aby piasek był stale wilgotny.
Po dwóch miesiącach napęczniałe nasiona lekko się podsusza i wysiewa do doniczek, skrzynek lub na rozsadniku, przykrywając je jednocentymetrową warstwą ziemi. Nasiona niestratyfikowane kiełkują bardzo długo i wschodzą nierównomiernie. W roku następnym rozsadę sadzi się na miejsce stałe w rozstawie 60 x 70 cm pędów po okopczykowaniu roślin. Przed zimą lawendę trzeba okopać i okryć przed mrozem.
W drugim roku uprawy następuje zbiór w okresie rozwoju pąków kwiatowych.
Zbierane są łodygi z kwiatami. Następnie suszy się je związane w pęczki.
Gdy są już suche, należy oddzielić kwiaty od pędów. Można zbierać również liście. Kwiatki lawendy zapakowane w saszetki rozkładane w szafach odstraszają mole, nadając odzieży przyjemny zapach.
W kuchni stosowane są liście suszone lub świeże (w niewielkich
ilościach) jako przyprawa do mięs z rusztu, pieczeni i ryb morskich.
Lawenda ma właściwości bakteriobójcze, regulujące trawienie, działa uspokajająco na układ nerwowy.
Mięta pieprzowa
Jest to roślina o zielnych pędach z liśćmi owalnymi i ciemnozielonymi.
Dorasta do 30-60 cm wysokości. Kwiaty mięty są podobne do kłoska koloru liliowego. W miarę wzrostu rośliny wytwarzają rozłogi nadziemne i podziemne. Podziemne zimują, wypuszczając wiosną nowe pędy. Mięta dobrze rośnie w naszym klimacie, optymalna temperatura wzrostu to 18-20oC.
Znosi lekkie zacienienie. Wymaga gleby przewiewnej, utrzymanej w dobrej strukturze, wilgotnej, nawiezionej nawozami organicznymi i mineralnymi.
Miętę zazwyczaj rozmnaża się z podziemnych rozłogów sadzonych w bruzdy na przełomie sierpnia i września. Początek kwitnienia to najlepsza pora zbioru surowca do suszenia. Po odrośnięciu roślin ścina się je ponownie.
Najbardziej cenione w kuchni i ziołolecznictwie są same liście zbierane od wiosny do jesieni. Mięta posiada działanie przeciwskurczowe, regulujące trawienie, hamuje rozwój bakterii.
Szałwia lekarska
Osiąga wysokość 40-60 cm. Jest to krzewinka o częściowo zdrewniałych pędach. Liście szałwii są szarozielone, kutnerowate, podłużne. Kwitnie w maju i czerwcu. Kwiaty są koloru fioletowego. Jest to roślina miododajna i ciepłolubna. Podczas bezśnieżnych zim zachodzi ryzyko wymarznięcia.
Stosowana jest jako roślina przyprawowa, chociaż istnieją również formy dekoracyjne o pstrych liściach i ciekawych kwiatach. Szałwię należy uprawiać na stanowiskach słonecznych i zacisznych. Wymaga gleb żyznych, lekko zasadowych i przepuszczalnych. Rozmnażana jest zazwyczaj z nasion.
Rzadziej przez letnie sadzonkowanie pędów zielnych lub wiosenny podział roślin matecznych (2-, 3-letnie). Rośliny uzyskane z wiosennego wysiewu często nie powtarzają cech roślin matecznych, dlatego korzystniej jest sadzić rozsadę wyprodukowaną w szkółce w rzędy co 60 cm. Szałwię łatwo można rozmnożyć również przez okłady zwyczajne lub powietrzne, przez podział wiosną, a także przez niezdrewniałe sadzonki cięte na początku lata. Podczas wegetacji należy usuwać wybijające pędy, aby utrzymać zwarty pokrój rośliny. Nisko położone pędy wykorzystać można na okłady zwyczajne. Do uprawy w gospodarstwach ekologicznych polecana jest polska odmiana szałwii BONA, która daje wysokie plony surowca już w pierwszym roku wegetacji. Ziele szałwii zbiera się przed ukazaniem kwiatostanów.
Liście posiadają aromatyczny zapach i korzenny, lekko palący smak. Młode liście zbierać można przez całe lato. Po zbiorze należy je wysuszyć.
Liście szałwii są cenioną przyprawą oraz wchodzą w skład wielu mieszanek ziołowych. Działają przeciwzapalnie, ściągająco oraz poprawiają trawienie.
Źródło:
1. G. E. Siebeneicher 1997: Podręcznik rolnictwa ekologicznego. PWN Warszawa
2. W. Neuerburg i inni 1994: Rolnictwo ekologiczne w Praktyce. Stowarzyszenie Ekoland, Warszawa
3. H. Runowski 1996: Ograniczenia i szanse rolnictwa ekologicznego. SGGW Warszawa
4. D. Metera, T. Sakowski 2008: Podręcznik rolnictwa ekologicznego – informator. CDR w Brwinowie Oddział w Radomiu
5. T. Donek i wsp. 2007: Poradnik rolnika ekologicznego. Cobico Kraków
6. K. Seidler-Łożykowska i wsp.2005: Ekologiczna uprawa roślin zielarskich. CDR w Brwinowie Oddział w Radomiu
7. M. Angielczyk i wsp. 2005: Lecznicze rośliny dziko rosnące. CDR w Brwinowie Oddział w Radomiu. ŚODR Modliszewice
8. M. Ośka, M. Śliwa 2010: Praktyczne wskazówki dla rolnictwa ekologicznego – preparaty roślinne. ŚODR Modliszewice
9. M. Ośka 2011: Ekologiczne preparaty stosowane w ochronie roślin. ŚODR Modliszewice
10. Wasina Alewina 1987: Wykorzystanie roślin do zwalczania szkodników w sadach i ogrodach. PWRiL. Warszawa
